Mononukleoza zakaźna u dzieci – jak często występuje i co to za choroba?
Mononukleoza u dzieci to jedna z częściej rozpoznawanych chorób wirusowych wieku przedszkolnego i szkolnego. Choroba ta nazywana jest potocznie chorobą pocałunków, jednak u najmłodszych zdecydowanie częściej dochodzi do zakażenia przez kontakt z przedmiotami zabrudzonymi śliną – wspólne zabawki, sztućce czy butelki. Wywołuje ją wirus Epsteina-Barr (EBV) – patogen, z którym na pewnym etapie życia styczność ma większość ludzi. Częstość zakażeń EBV wśród dzieci jest niższa niż u dorosłych, ale to właśnie najmłodsi są grupą najbardziej na nie narażoną, a szczyt zachorowań przypada na okres żłobkowy i przedszkolny, czyli między drugim a siódmym rokiem życia. Zarazki przenoszone są głównie przez kontakt ze śliną. Wirus namnaża się w organizmie w okresie wylęgania, który bywa długi – od 30 do 50 dni.
Jak można się zarazić mononukleozą zakaźną w wieku dziecięcym?
W przeciwieństwie do wielu innych infekcji, mononukleoza zakaźna nie przenosi się typowo drogą kropelkową. Zakażenie następuje przede wszystkim na skutek bezpośredniego kontaktu ze śliną osoby zakażonej bądź nosiciela, czyli osoby, która miała kontakt z wirusem i nadal go wydziela. W żłobkach i przedszkolach wystarczy, by maluchy wkładały do ust te same zabawki lub używały tych samych naczyń i sztućców. Wbrew tradycyjnemu określeniu „choroba pocałunków”, u dzieci rzadko dochodzi do zakażenia przez całowanie. Zdecydowanie częściej to kwestia wspólnego korzystania z codziennych przedmiotów. Niemożliwe jest całkowite zapobieżenie kontaktowi z EBV u dzieci, bo wirus jest szeroko rozpowszechniony i przez długi czas obecny w organizmie zakażonych.
Jak objawia się mononukleoza u dzieci?
Przebieg choroby u dzieci potrafi być bardzo różnorodny. U części najmłodszych, szczególnie niemowląt, mononukleoza przebiega bezobjawowo lub objawy są łagodne i ograniczają się do niewyraźnego spadku samopoczucia. Zawdzięczają to częściowo przeciwciałom otrzymanym od matki. W starszych grupach wiekowych pierwsze sygnały infekcji przypominają zwykłe przeziębienie albo anginę – pojawia się gorączka, ból gardła i powiększenie węzłów chłonnych, przede wszystkim szyjnych i podżuchwowych. To właśnie ta triada jest najbardziej typowa dla zakażenia EBV. Czasami dołączają do nich wysypka, bóle brzucha, powiększenie wątroby lub śledziony, a także obrzęk powiek lub nasady nosa. Zazwyczaj gorączka trwa nawet kilkanaście dni i trudno ją zbić lekami.
W trakcie rozwoju choroby dziecko może być wyraźnie osłabione, apatyczne, mieć trudności z połykaniem i charakterystyczny nieżyt nosa z gęstą wydzieliną utrudniającą oddychanie. Nierzadko obserwuje się nalot na migdałkach oraz nieprzyjemny zapach z ust. W przypadku zastosowania nieodpowiednich antybiotyków, takich jak ampicylina czy amoksycylina – na skórze może pojawić się swędząca wysypka, co stanowi charakterystyczny objaw pomylenia mononukleozy z anginą bakteryjną.
Mononukleoza u dzieci – jak długo trwa choroba i jakie są następstwa?
Objawy pojawiają się po długim okresie inkubacji, najczęściej około 1–2 miesiące po kontakcie z wirusem. Samo zakażenie u dzieci trwa zazwyczaj od 1 do nawet 3 tygodni. Niekiedy powiększenie węzłów chłonnych lub śledziony oraz wyraźna męczliwość mogą utrzymywać się znacznie dłużej, nawet kilka miesięcy po wygaśnięciu ostrych objawów. U najmłodszych dzieci zazwyczaj mononukleoza ma łagodniejszy przebieg, poważniejsze objawy i długotrwałe osłabienie są domeną młodzieży i dorosłych.
Po przechorowaniu infekcji wirus pozostaje w organizmie w stanie utajenia do końca życia, przechodząc okresowo w fazę replikacji, czego nie widać na poziomie objawów, ale oznacza to możliwość zakażania innych. W zdecydowanej większości przypadków jednokrotna infekcja daje trwałą odporność – zachorowania powtórne należą do rzadkości.
Diagnostyka mononukleozy – jak lekarz rozpoznaje chorobę u dziecka?
Rozpoznanie mononukleozy u dziecka opiera się na obrazie klinicznym oraz wynikach badań laboratoryjnych. Z racji podobieństwa mononukleozy do anginy, lekarz najpierw wyklucza zakażenie bakteryjne, np. wykonując szybki test na obecność paciorkowców. Pomocna jest morfologia krwi, gdzie stwierdza się umiarkowaną leukocytozę z przewagą limfocytów, często pojawiają się też tzw. limfocyty atypowe. Często, ale nie zawsze, podwyższone są wskaźniki stanu zapalnego.
Do potwierdzenia zakażenia przydatne są testy serologiczne, które wykrywają przeciwciała swoiste dla wirusa EBV. U dzieci poniżej 12 roku życia wynik może być ujemny mimo choroby, więc wynik musi być interpretowany odpowiednio do wieku i obrazu klinicznego. W wątpliwych przypadkach możliwe jest wykonanie testów PCR wykrywających materiał genetyczny wirusa. Diagnostyka nie jest zawsze łatwa i bywa, że konieczne są konsultacje specjalistyczne.
Jak leczy się mononukleozę u dzieci?
Nie istnieje leczenie przyczynowe mononukleozy zakaźnej. Terapia jest wyłącznie objawowa – łagodzi gorączkę, ból gardła i poprawia samopoczucie dziecka. Podstawą są niesteroidowe leki przeciwzapalne, tj. paracetamol i ibuprofen, zawsze w odpowiednich dawkach dostosowanych do masy ciała, najlepiej w formie syropu lub czopków dla najmłodszych. Ważne jest regularne nawadnianie dziecka, bo gorączka i zmniejszony apetyt zwiększają ryzyko odwodnienia. W przypadku trudności z przełykaniem zaleca się stosowanie diety papkowatej i lekkostrawnej.
Na ból gardła poleca się miejscowe preparaty przeciwzapalne i nawilżające – spraye z benzydaminą, środki z lidokainą czy pastylki zawierające porost islandzki odpowiednie dla dzieci. Odpoczynek, unikanie wysiłku fizycznego i przebywanie w łóżku są zalecane do czasu ustąpienia ostrych objawów, szczególnie jeżeli lekarz stwierdzi powiększenie śledziony. Antybiotyki nie znajdują zastosowania w leczeniu mononukleozy, z wyjątkiem sytuacji, gdy dochodzi do nadkażenia bakteryjnego – wtedy lekarz dobiera odpowiedni preparat.
Powikłania choroby pocałunków – czy mononukleoza u dzieci jest groźna?
Mimo że mononukleoza u dzieci w większości przypadków przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie, czasami mogą wystąpić poważniejsze powikłania. Ostre powikłania to przede wszystkim niedrożność dróg oddechowych spowodowana dużym obrzękiem migdałków, powiększenie śledziony (grożące jej pęknięciem w razie urazu), a także wtórne nadkażenia bakteryjne gardła czy płuc. Bardzo rzadko rozwija się zapalenie wątroby, cechujące się żółtaczką i powiększeniem narządu. W wyjątkowych sytuacjach powikłania wymagają hospitalizacji. Na szczęście większość dzieci dochodzi do zdrowia bez żadnych trwałych następstw.
Przedłużające się osłabienie po chorobie, trudności z koncentracją czy płaczliwość są typowe dla okresu rekonwalescencji i mogą utrzymywać się nawet kilka tygodni, nie wymagają jednak szczególnego postępowania poza odpoczynkiem i wsparciem dziecka w powrocie do codziennej aktywności.
Profilaktyka – jak zapobiegać zakażeniu u dzieci?
Obecnie nie ma dostępnej szczepionki chroniącej przed zakażeniem wirusem Epsteina-Barr. Jedynym sposobem ograniczenia ryzyka infekcji jest przestrzeganie zasad higieny. Zaleca się uczenie dzieci nie dzielenia się sztućcami, napojami czy jedzeniem z innymi oraz zwracanie uwagi na mycie rąk po kontakcie z zabawkami, które mogą zostać zabrudzone śliną. W warunkach żłobka i przedszkola nie sposób wyeliminować całkowicie kontaktów między dziećmi, jednak podstawowe zasady higieny są skuteczne w ograniczaniu rozprzestrzeniania wirusa.
Mononukleoza a inne choroby przebiegające z objawami anginy
Często mononukleoza zakaźna bywa mylona z anginą paciorkowcową lub innymi infekcjami gardła. W odróżnieniu od anginy bakteryjnej, gdzie stosuje się antybiotyki i węzły chłonne powiększają się miejscowo, w mononukleozie powiększenie dotyczy wielu grup węzłów, naloty na migdałkach są rozleglejsze, a gorączka utrzymuje się dłużej. Nierzadko chorobie towarzyszy katar oraz czasem charakterystyczna wysypka, pojawiająca się zwłaszcza po zastosowaniu nieodpowiednich antybiotyków.
Dieta i powrót do zdrowia po zakażeniu mononukleozą
W okresie choroby kluczowe znaczenie ma lekkostrawna dieta, bogata w witaminy i mikroelementy. Z uwagi na utrudnione połykanie, warto wybierać potrawy miękkie, ciepłe i nawilżające błonę śluzową gardła. Jadłospis powinien być dostosowany do samopoczucia dziecka – w czasie gorączki i złego samopoczucia apetyt bywa znacznie zmniejszony, co jest normą. Po ustąpieniu objawów powrót do pełnej aktywności fizycznej należy skonsultować z lekarzem, szczególnie jeśli występowało powiększenie śledziony.
Mononukleoza zakaźna w pytaniach praktycznych – co powinno zaniepokoić rodzica?
Rodzic powinien zwrócić uwagę, jeśli objawy są bardzo nasilone, dochodzi do trudności z oddychaniem, gwałtownego powiększenia brzucha lub pojawienia się objawów neurologicznych. W takich sytuacjach wymagana jest pilna konsultacja lekarska, a być może nawet hospitalizacja. Zdecydowana większość przypadków ogranicza się jednak do łagodnego lub umiarkowanego przebiegu, wymagającego jedynie domowego leczenia objawowego i obserwacji dziecka.
Mononukleoza u dzieci to choroba wirusowa, która dzięki odpowiedniemu prowadzeniu w większości ustępuje bez powikłań. Mimo uciążliwych objawów i długiego czasu trwania nie pozostawia trwałych uszczerbków na zdrowiu. Kluczem do szybkiego powrotu do pełni sił jest odpoczynek, właściwa higiena, nawodnienie i dieta, a także zachowanie czujności przy ewentualnych powikłaniach.
Nazywam się Damian Cebrowski i jestem autorem artykułów na stronie mamaipapawpraktyce.pl. Piszę o tematach, które są bliskie każdemu rodzicowi, starając się przekazać praktyczne porady, inspiracje oraz cenne wskazówki.
