Jaki jest czas trwania urlopu macierzyńskiego według przepisów?
Urlop macierzyński jest szczególnym uprawnieniem gwarantowanym przez polskie prawo każdej kobiecie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, jego wymiar zależy przede wszystkim od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Dla większości kobiet rodzących jedno dziecko urlop macierzyński wynosi 20 tygodni. Przy porodzie mnogim okres ten wydłuża się, np. w przypadku bliźniąt to 31 tygodni, przy trojaczkach 33 tygodnie, czworaczkach 35 tygodni, a przy pięciorgu lub większej liczbie dzieci nawet 37 tygodni. Przepisy jasno określają, że minimalny czas, jaki musi zostać wykorzystany przez matkę po porodzie, to 14 tygodni, dopiero później możliwy jest transfer części urlopu na ojca dziecka.
Urlop macierzyński a okres „rocznego urlopu z dzieckiem”
Bardzo często w obiegu społecznym spotkać można się z określeniem „rocznego urlopu macierzyńskiego”. W rzeczywistości składa się na niego suma urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Po zakończeniu obowiązkowego urlopu macierzyńskiego każda mama ma możliwość skorzystania dodatkowo z urlopu rodzicielskiego, którego czas trwania wynosi zazwyczaj 32 tygodnie przy jednym dziecku lub 34 tygodnie w przypadku większej liczby dzieci. To właśnie suma tych dwóch urlopów daje możliwość niemal 12-miesięcznej nieprzerwanej opieki nad dzieckiem, co nazywane jest potocznie „rocznym urlopem po porodzie”.
Minimalny i maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego
Podstawowy wymiar urlopu macierzyńskiego opisany w Kodeksie pracy to 20 tygodni przy jednym dziecku, przy czym nie mniej niż 14 tygodni wykorzystuje zawsze matka. Dzięki temu zapewniona jest kobiecie możliwość regeneracji po porodzie oraz spędzenia pierwszych, najważniejszych tygodni życia niemowlęcia razem z nim. W przypadku narodzin większej liczby dzieci, ustawodawca zdecydował o stopniowym wydłużaniu urlopu – mama bliźniąt ma prawo do 31 tygodni, trojaczków do 33 tygodni, czworaczków 35 tygodni, a pięciorga lub większej liczby dzieci aż do 37 tygodni przerwy od pracy.
Podział urlopu macierzyńskiego między rodziców
Aktualne przepisy przewidują, że urlop macierzyński może zostać częściowo przekazany ojcu dziecka. Po wykorzystaniu przez matkę co najmniej 14 tygodni, pozostałe tygodnie może przejąć ojciec pod warunkiem, że jest zatrudniony na umowę o pracę i złoży odpowiedni wniosek do swojego pracodawcy. Przekazanie części urlopu możliwe jest także na rzecz innego członka najbliższej rodziny, np. babci, jeśli matka nie ma możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem ze względów zdrowotnych. W praktyce jednak absolutnie podstawowa część urlopu macierzyńskiego – czyli pierwsze 14 tygodni – musi być użyta wyłącznie przez mamę.
Ile trwa urlop macierzyński w przypadku wcześniejszego porodu lub szczególnych sytuacji?
Pracownica ma prawo zacząć korzystać z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, jednak nie więcej niż przez 6 tygodni przed spodziewaną datą narodzin dziecka. Jeśli jednak do porodu dojdzie wcześniej, niewykorzystaną pulę tygodni mama wykorzystuje już po powrocie ze szpitala. Warto wiedzieć, że w szczególnych sytuacjach, takich jak zgon dziecka po porodzie lub w przypadku martwego urodzenia, przepisy przewidują skrócony urlop macierzyński, którego minimalny zakres to 8 tygodni, jednak nie krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Urlop rodzicielski – kolejny krok po macierzyńskim
Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, rodzi się prawo do urlopu rodzicielskiego. Jego czas trwania zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi zazwyczaj kolejne 32 tygodnie przy jednym dziecku lub 34 tygodnie przy większej liczbie dzieci. Urlop ten jest elastyczny – można go podzielić nawet na 5 części, może być wykorzystany przez matkę, ojca lub oboje rodziców nawet w tym samym czasie. Każdy z rodziców ma zagwarantowane 9 tygodni urlopu rodzicielskiego na wyłączność, których nie można przenieść na drugiego z rodziców. Dzięki temu rodzice mogą dowolnie podzielić się obowiązkami opieki nad dzieckiem.
Ochrona pracodawcy i wynagrodzenie w trakcie urlopu macierzyńskiego
Pracownica korzystająca z urlopu macierzyńskiego jest objęta szczególną ochroną przed zwolnieniem z pracy. W okresie urlopu macierzyńskiego, a także od momentu złożenia wniosku o taki urlop, pracodawca nie może rozwiązać z nią stosunku pracy. W czasie trwania tego urlopu nie jest wypłacane wynagrodzenie „pracownicze”, lecz zasiłek macierzyński pełnopłatny w wysokości 100% przeciętnej pensji z ostatnich 12 miesięcy (lub w przypadku krótszego zatrudnienia, z pełnego okresu pracy). Po przejściu na urlop rodzicielski zasiłek macierzyński wynosi 70% podstawy, chyba że składa się odpowiedni wniosek do 21 dni po porodzie – wtedy przez cały czas zarówno urlopu macierzyńskiego, jak i rodzicielskiego można otrzymywać 81,5% podstawy wymiaru.
Wymagane formalności i dokumenty do uzyskania urlopu macierzyńskiego
Co do zasady, urlop macierzyński nie wymaga składania odrębnego wniosku – przysługuje mamie z mocy prawa wraz z narodzinami dziecka. Pracodawcy zwykle wymagają jednak skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka celem udokumentowania prawa do urlopu i zgłoszenia go do ZUS, co pozwala na wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Gdy ojciec chce przejąć niewykorzystaną część urlopu, wypełnia dedykowany wniosek, który musi trafić do pracodawcy nie później niż 14 dni przed planowanym rozpoczęciem opieki. Analogiczne zasady dotyczą innych wyjątkowych sytuacji np. przekazania opieki babci.
Sytuacje szczególne – martwe urodzenie lub zgon dziecka
Przepisy kodeksowe przewidują specjalne rozwiązania dla kobiet, które doświadczyły poronienia lub śmierci dziecka po porodzie. Minimalny wymiar urlopu w takich sytuacjach to 8 tygodni od dnia porodu. Wraz z odpowiednią dokumentacją (akt urodzenia z adnotacją o śmierci dziecka) pracownica może ubiegać się u pracodawcy o ten specjalny rodzaj skróconego urlopu – gwarantuje on pełnopłatną przerwę od pracy i czas niezbędny na dojście do zdrowia psychicznego i fizycznego.
Przyjęcie dziecka na wychowanie – wymiar urlopu podobny do macierzyńskiego
Rodzice adopcyjni czy opiekunowie dziecka mają również prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jego długość zależy od wieku i liczby przyjętych dzieci oraz sądzi się je na podobnych zasadach jak w przypadku urodzenia biologicznego. Prawo do urlopu macierzyńskiego w pełnym lub skróconym wymiarze przysługuje tym osobom aż do ukończenia przez dziecko określonego wieku.
Podsumowanie czasu trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego
Całkowity okres, który rodzic może wykorzystać na opiekę nad dzieckiem w ramach urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosi 52 tygodnie w przypadku jednego dziecka (20 tygodni macierzyńskiego + 32 tygodnie rodzicielskiego). W przypadku urodzenia bliźniąt lub większej liczby dzieci okres ten wydłuża się stosownie do liczby potomstwa, dając rodzinom jeszcze więcej czasu na wspólne budowanie więzi i wsparcie. Przepisy gwarantują też elastyczność i możliwość dzielenia się urlopem, dzięki czemu świeżo upieczeni rodzice mogą dostosować system opieki do swoich potrzeb.
Aktualizacje i zmiany w przepisach dotyczących długości urlopu
Na przestrzeni ostatnich lat przepisy dotyczące długości urlopu macierzyńskiego uległy zmianom, w tym likwidacji dodatkowego urlopu macierzyńskiego i włączeniu go do urlopu rodzicielskiego od 2025 roku. Oznacza to, że obecnie po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego rodzice przechodzą płynnie na urlop rodzicielski, nie tracąc należnych im uprawnień. Warto śledzić zmiany w prawie pracy, by być na bieżąco z aktualnym stanem i nie przegapić żadnych ważnych uprawnień.
Wiedza o czasie trwania urlopu macierzyńskiego i zasadach jego przyznawania jest kluczowa dla świadomego zaplanowania pierwszych miesięcy życia z dzieckiem. Prawo reguluje te kwestie precyzyjnie, zapewniając rodzicom czas na opiekę i wsparcie swojego maleństwa, a także ochronę i stabilność zatrudnienia w tym ważnym okresie życia.
Nazywam się Damian Cebrowski i jestem autorem artykułów na stronie mamaipapawpraktyce.pl. Piszę o tematach, które są bliskie każdemu rodzicowi, starając się przekazać praktyczne porady, inspiracje oraz cenne wskazówki.
